Nuk është kollaj të jesh qytetar i Republikës. Sepse duhet ta mbrosh republikën si shtet dhe veten si qytetar. Mirëpo, pa e bërë fare këtë, në Kosovë mund të bëhesh e të jesh madje edhe i pari i qytetarëve, p.sh. President apo Kryeministër.
Presidentja Jahjaga dhe Kryeministri Thaçi nuk e mbrojnë Republikën. Ata nuk duan t’ia dinë që pozitat e tyre vijnë nga Republika si rregullim shtetëror i Kosovës. Presidentja Jahjaga e mendon veten më parë si Presidente sesa si Presidente e Republikës. Njësoj edhe Kryeministri Thaçi.
Prandaj, këta të dy shpenzojnë shumë kohë, energji dhe nerva që t’i mbajnë ato pozita të njëjta në kontrast me mungesën e vullnetit dhe interesit për ta mbrojtur Republikën. Pozitat e tyre mbesin të pandryshueshme për dallim prej Republikës së Kosovës që degradohet në çdo aspekt: politiko-institucional, ekonomiko-financiar, dhe socio-kulturor.
S’kemi si ta kuptojmë ndryshe lehtësinë me të cilën këta pranuan që të bëhet ripërtëritja e EULEX-it në Kosovë edhe për dy vite të tjera. Jo vetëm që nuk po shkon EULEX-i, jo vetëm që nuk po transformohet ai, por, edhe fjala e përzgjedhur që për ta përshkruar ndryshimin është: ripërtërije!
Nëse Republikën e marrim seriozisht janë pesë probleme parimore dhe konceptuale që qytetari i Republikës duhet t’i ketë me EULEX-in, aq më tepër nëse ai apo ajo qytetare është bërë Presidente apo Kryeministër.
Së pari, në rrafshin juridik, EULEX-i si Mision i Bashkimit Evropian (BE) nuk na e pranon Republikën dhe nuk na e njeh pavarësinë e vendit. Institucionet e shtetit të Kosovës e njohin dhe e pranojnë EULEX-in duke u vendosur vetë kështu në një pozitë të nënshtruar. EULEX-i bazohet në Dokumentin e Veprimit të Përbashkët të Këshillit Evropian të datës 4 shkurt 2008 e që hyri në fuqi më 16 shkurt 2008, pra vetëm një ditë para shpalljes së pavarësisë. Kësisoj, EULEX-i është një ditë më i moshuar se pavarësia e Kosovës dhe kjo gjë mund të jetë gjithçka përveçse rastësi.
Së dyti, EULEX-i ka fuqi ekzekutive në Kosovë dhe mbi institucionet e saj e të cilat, për më keq, nuk janë të kufizuara as në kohë e as në gamën e tyre sipas nenit 3h) të Dokumentit të Veprimit të Përbashkët. EULEX-i është qeveri mbi qeverinë dhe kuvendin dhe presidenten e të cilat në këtë fjali s’kemi si t’i shkruajmë me shkronjë të madhe. Ndonëse nuk është votuar nga asnjë qytetar i Kosovës, EULEX-i ndodhet mbi të gjithë përfaqësuesit dhe të zgjedhurit e qytetarëve.
Së treti, EULEX-i nuk i jep llogari asnjëherë për asnjë gjë as Kuvendit të Kosovës dhe asnjë institucioni tjetër shtetëror, shoqëror apo qytetar. Teksa e mban pushtetin pa dhënë përgjegjësi mbi ata sipër të cilëve ndodhet, gjithsesi kemi të bëjmë me pushtetin si sundim e jo si shërbim. Mungesa kategorike dhe normative e llogaridhënies, paradoksalisht, e bën EULEX-in të ketë të drejtë kur është i papërgjegjshëm. Pra, nuk është çështja se kemi një pushtet arbitrar në funksionimin e tij, por të tillë qysh në qenien e tij.
Së katërti, i gjithë personeli i EULEX-it, aktualisht rreth 1.200 sosh, bashkë me anëtarët e familjeve të tyre, janë të pajisur me imunitet të plotë diplomatik duke qenë të paprekshëm në Kosovë nga çfarëdo ndjekje penale. EULEX-i nuk është vetëm shikim e veprim nga lart por mbrojtje nga çfarëdo shikimi e veprimi mbi të nga poshtë. Me EULEX-in ligji nuk paraqet instancën përbashkuese që na bën të barabartë në shoqëri, por prerjen hierarkike që e ndanë shoqërinë në të paprekshëm dhe të pambrojtur.
Së pesti, EULEX-i operon me paradigmën e stabilitetit afatshkurtër politik e jo atë të të drejtave të qytetarëve dhe të drejtësisë për popullin. EULEX-i është shprehje e politikës së sigurisë dhe mbrojtjes së BE-së që e definon veten si operacion i menaxhimit të krizës. Pra, qëllimi është evitimi i shpërthimit të krizës e jo eliminimi i shkaqeve që e prodhuan dhe mirëmbajnë krizën. Në këtë mënyrë, kalimi prej OKB-së te BE-ja dhe, njëkohësisht, prej UNMIK-ut te EULEX-i nuk shënon ndryshim paradigme në Kosovë. Prandaj, peshkaqenët e mëdhenj të krimit dhe korrupsionit vazhduan të darkojnë me burokratët ndërkombëtarë sepse nevojiten për stabilitet, ndërkaq në burg përfundojnë eventualisht e përkohësisht sardelet që shërbejnë për të fryrë ca statistikat.
Para se të diskutojmë mbi dështimet konkrete të EULEX-it, për zhgënjimet popullore me pritjet ndaj tij, për një miliardë e gjysmë euro të taksapaguesve evropianë të shpenzuara për gjashtë vjet, duhet kritikuar dhe kundërshtuar EULEX-i në pesë pikat e mësipërme për të cilat duhet mbajtur qëndrim. Nuk mund të diskutojmë se çka është e mundshme dhe çka është e pamundshme, çka është e dobishme tash e këtu ose pak më vonë e atje, pa diskutuar njëherë se çka është e drejtë dhe çka është e padrejtë. Nëse duam të jemi qytetarë të Republikës, natyrisht.
Prishtinë, 15 prill 2014
Albin Kurti
