-
Herzlich Willkommen im Balkanforum
Sind Sie neu hier? Dann werden Sie Mitglied in unserer Community.
Bitte hier registrieren
Helden von ILIRIDA
- Ersteller -ILIRIDA-
- Erstellt am
Corleone
Gesperrt
ja im 2 weltkrieg hatten wir in ilirda eine art "blühen" gehabt was den nazionalismuss angeht
wir wolten um jeden preis teil albaniens werden
Du meinst Patriotismus. Wir waren keine Nazis, nur weil wir uns das zurück holen wollten was uns auch zustand.
Rufi Osmani, (20 gusht, 1960), është ekonomist, intelektual dhe përfaqësues politik shqiptar në Maqedoni, kryetar i komunës së Gostivarit. Aktualisht Rufi Osmani është kryetar i partisë Rilindja Demokratike Kombëtare. [1]
U lind më në Çajlë komuna e Gostivarit. Në Universitetin e Prishtinës, si student i dalluar, mbaron studimet në fakultetin Ekonomik në vitin 1983. Në vitin 1998 i regjistron ndërsa në janar të vitit 2002 i përfundon me sukses studimet pasuniversitare dhe merr titullin magjistër i shkencave ekonomike. Në janar të vitit 2005 mbron me sukses tezën e doktoraturës me temë “Bashkëpunimi i Shqipërisë dhe Maqedonisë me Fondin monetar ndërkombëtar dhe Bankën botërore, një analizë krahasimore” dhe merr titullin doktor i shkencave ekonomike.
Më vitin 1994 zgjidhet deputet në Kuvendin e Maqedonisë. Dy vite më pas jep dorëheqje nga posti i deputetit pasi kandidohet dhe zgjidhet kryetar i Gostivarit, post të cilin me ndërprerje e ushtron deri në prill të vitit 1998. Pas plotë 6 muajsh rezistence institucionale dhe demokratike në funksion të legalizimit të flamurit kombëtar shqiptarë, me rastin e ngjarjeve tragjike të 9 korrikut të vitit 1997 arrestohet dhe dënohet me 14 vite burg, gjegjësisht 7 vite burg në instancën e dytë gjyqësore. Pas miratimit të Ligjit për amnisti në vitin 1999 lirohet nga burgu duke kaluar afërsisht 2 vite në burgjet e Maqedonisë.
Që nga themelimi i Universitetit të Tetovës në vitin 1994 ka qenë i kyçur në strukturat e financimit dhe në procesin mësimdhënies si ligjërues deri në vitin 2003. Për qëllime personale lartohet prej USHT-së dhe i mësyn (ku edhe aktualisht është duke punuar si profesor) në Universitetin e Evropës-Juglindore në Tetovë dhe udhëheq biznes privat në kuadër të kompanisë familjare “Ardian” me seli në Gostivar. Rufi Osmani njihet si ekonomist i shquar. Ne zgjedhjet e 22 marsit 2009 u zgjodh per prefekt te komunes se Gostivarit.
Tubimi i Flamurit 97 - YouTube
Rufi Osmani 1997 - YouTube
U lind më në Çajlë komuna e Gostivarit. Në Universitetin e Prishtinës, si student i dalluar, mbaron studimet në fakultetin Ekonomik në vitin 1983. Në vitin 1998 i regjistron ndërsa në janar të vitit 2002 i përfundon me sukses studimet pasuniversitare dhe merr titullin magjistër i shkencave ekonomike. Në janar të vitit 2005 mbron me sukses tezën e doktoraturës me temë “Bashkëpunimi i Shqipërisë dhe Maqedonisë me Fondin monetar ndërkombëtar dhe Bankën botërore, një analizë krahasimore” dhe merr titullin doktor i shkencave ekonomike.
Më vitin 1994 zgjidhet deputet në Kuvendin e Maqedonisë. Dy vite më pas jep dorëheqje nga posti i deputetit pasi kandidohet dhe zgjidhet kryetar i Gostivarit, post të cilin me ndërprerje e ushtron deri në prill të vitit 1998. Pas plotë 6 muajsh rezistence institucionale dhe demokratike në funksion të legalizimit të flamurit kombëtar shqiptarë, me rastin e ngjarjeve tragjike të 9 korrikut të vitit 1997 arrestohet dhe dënohet me 14 vite burg, gjegjësisht 7 vite burg në instancën e dytë gjyqësore. Pas miratimit të Ligjit për amnisti në vitin 1999 lirohet nga burgu duke kaluar afërsisht 2 vite në burgjet e Maqedonisë.
Që nga themelimi i Universitetit të Tetovës në vitin 1994 ka qenë i kyçur në strukturat e financimit dhe në procesin mësimdhënies si ligjërues deri në vitin 2003. Për qëllime personale lartohet prej USHT-së dhe i mësyn (ku edhe aktualisht është duke punuar si profesor) në Universitetin e Evropës-Juglindore në Tetovë dhe udhëheq biznes privat në kuadër të kompanisë familjare “Ardian” me seli në Gostivar. Rufi Osmani njihet si ekonomist i shquar. Ne zgjedhjet e 22 marsit 2009 u zgjodh per prefekt te komunes se Gostivarit.
Tubimi i Flamurit 97 - YouTube
Rufi Osmani 1997 - YouTube
GJITHMONË NË SHËRBIM TË SHQIPTARËVE DHE SHQIPËRISË
Po qe se nuk i kthehemi të kaluarës, për të evokuar ngjarjet e shkruara e të pashkruara të historisë, ardhmëria shpirtërore mund të na shkojë nëpër terr. Ideja është e një dijetari të madh francez: Pocqueville. Në Nëntor të vitit 1974, duke i vizituar bashkatdhetarët tanë në prag të Ditës së Flamurit, nga ana e patriotit korçar Dhimtër Kristesku, kuptojmë se nuk ekzistonte fshat në Rumani, sidomos në Moldovë dhe Munteni, pa një kosovar. "Kishin furra buke apo ëmbëltore. Pjesa dërmuese e tyre ishin nga Tetova, Gostivari e Kërçova. Nga Kërçova qenë familje të shumta, edhe në Drëgëshan. Më kujtohet si sot njëfarë Muhedin Hyseini, pastaj në rrethin Vëlçea, ishtë njëfarë Dani, rojtar vreshtash. Nga ana e profesor Maksutit, kuptojmë se kërçovarët më të shquar të Plojeshtit kanë qenë Rexhep Selim Novosella, Sefedin Kërçova dhe Kurtish Banushi. Rexhep Novosella ishte tregtar dhe patriot i madh. Ishte shqiptari që e sponsorizoi banketin për nderë të Ismail Qemalit, ditën kur u mbajt mbledhja historike me koloninë shqiptare të Bukureshtit (5 Nëntor 1912), kur u morën vendimet e para lidhur me Pavarësinë shtetërore të Shqipërisë. Sa herë vjente në Bukuresht, Rexhepi i tubonte bashkatdhetarët e vet në restorantin Kapsha, duke i gostitur dhe duke biseduar me ta për fatin e shqiptarëve dhe të Shqipërisë. Qëllimi i tij ishte që ta ndihmojë kombin shqiptar në ruajtjen e identitetit kombëtar. Ai ishte i rrethuar përherë nga miq e dashamirë, bashkatdhetarë që digjeshin për komb e atdhe.
R. Novosella gëzonte respektin e të gjitha autoriteteve, dhe e donin të gjithë. Bashkëvepronte, si me shqiptarë, poashtu edhe me tregtarë përkatësishë tjera nacionale. Për hulumtimet tona, sipas "Shqiptarit"të Bukureshtit, “është e denjë të shënohet veprimtaria e tij patriotike, e shtjelluar në shumë plane, që nga thirrja e shqiptarëve në takime e biseda që u bënë periodike, e deri tek ndihmat në të holla për mbështetjen e disa veprimeve patriotike që do të çonin në shpëtimin dhe ruajtjen e Pavarësisë, sovranintetit dhe tërësisë tokësore, të shtetit shqiptar. Mbështeti shpalljen e Pavarësisë e më pas, mbrojtjen e saj, duke qenë mik me Pandeli Evangjelin - kryeministri i ardhshëm i Shqipërisë. E ndihmoi madje, edhe Ahmed Zogun, me qëllim që të konsolidonte shtetin shqiptar. Priste në Plojesht shumë shqiptarë, pavarësisht nga vinin, duke i ndihmuar të gjenin punë dhe të vendoseshin në Rumani. Disa prej tyre i ndihmonte edhe për të krijuar familje".
Në Plojesht jeton sot e kësaj dite e bija e tij, stomatologja Jozefina Avrami, që ka mbi 80 vjet. Ishliderit të shqiptarëve të këtij vendi, ajo i ka ofruar një serë fotografishë të viteve '40, ku gjendet edhe i ati i saj, në shoqëri të korçarëve, ndër të cilët edhe Sefedin Kërçova, të gjithë tregtarë të pasur dhe atdhetarë të dëshmuar. Si qindra shqiptarë të tjerë, Rexhep Novosella ka ardhur i varfër në Rumani, në fillim të shekullit XX. Duke patur një edukatë të shëndoshë familjare, me të ardhur në Rumani, bie në kontakt me librat e vëllezërve Frashëri, që ishin botuar para ca vitesh, në shtypshkronjën e parë shqiptare të Bukureshtit. Nga ana e rilindasve të atëhershëm, dëgjoi po ato fjalë, që i kish dëgjuar nga ia ati kërçovar: Shqiptarët janë trima, të mençur, punëtorë dhe të zotë për çdo punë. Përmes punës së ndershme, arriti të bëhet shfrytëzues pyjesh të tëra në Luginën e Teleazhenit. Në Rrugën Vëleni të Plojeshtit, kishte deponë e madhe të drurëve. I kishte miq të ngushtë bashkëvendasit e tij: Kurtish Banushin, Sefedin Maksutin, Llukë Llokmanin, Subi Kadriun, Nazif Ibrahimin etj. Korçarët e Bukureshtit tregonin se ai është takuar me Ibrahim Temon, Asdrenin e patriotë të tjerë. Ishte njëri nga shqiptarët e pasur, që ka sponsorizuar botime librash, gazetash dhe aksione tjera në favor të komunitetit shqiptar të Bukureshtit. Në vitin 1949, me rastin e nacionalizimit të pasurisë nga ana e komunistëve, qe detyruar ta braktisë Rumaninë e të kthehet në gjirin e familjes në vendlindje: i varfër përnga xhepi, por i pasur përnga shpirti e përvoja jetsore, krenar për kontributin që pat dhënë për shqiptarët dhe avansimin e kauzës së tyre kombëtare.
Një kërçovar tjetër i famshëm i Plojeshtit, ka qenë Kurtish Banushi, i lindur para 90 vitesh, më 1912, në Shutovë të Kërçovës. Që nga 13 nëntori 1930, duke kaluar kufirin me pasaportë jugosllave, vendoset në Plojesht të Rumanisë, ku më 1943 i akordohet "Libreza e ushtrimit të profesionit si rrogtar", nga ana e Ministrisë së punës, shëndetit dhe mbrojtjes sociale. Në këtë dokument (nr.83556/1943), Kurtishi paraqitet si "mik i devotshëm italian, i lindur në Kërçovë të Shqipërisë". Tre vjet më vonë, bëhet anëtar i Lidhjes Popullore të Shqiptarëve të Rumanisë (Uniunea Populara Albaneza din Romania), cilësi të cilën zoti Xhelku Maksuti e dëshmon përmes Librezës nr.287/1946. Sekretar i Lidhjes asokohe ishte Nesti Proto. Banonte në Plojesht, në të njëjtën rrugë (Valeni, nr.30, ku kish deponë e drurëve Rexhep Novosella. Lidhjet ndërshqiptare të korçarëve të Bukureshtit, atestohen edhe përmes një Vërtetimi që ia lëshon më 1958, Ambasada e Republikës së Shqipërisë në Bukuresht, përmes vulës zyrtare dhe nënshkrimit të sekretarit të parë, Niko Misho. Meqë ishin kufinjtë e mbyllur dhe nënshtetasit e huaj të ndjekur, për të ardhur në vendlindje në vitin 1970, Kurtishin e fton në vizitë, përmes një garance oficiale, Nuredin Nexhbedini nga Strellci i Kërçovës.
I entuziazmuar për kontributin që janë duke dhënë kohëve të fundit kërçovarët për demokratizimin e Maqedonisë, zoti Xhelku Maksuti, edhe ky me prejardhje kërçovare, shpreh indinjatë ndaj krimeve barbare që kanë bërë pushtuesit e huaj përgjatë luftës së dytë botërore, kur ia kanë likuiduar krejt familjen dajës Izet. "Urdhëroni, na porosit zotëria e tij, e pyesni për këtë nipërit e mi që kam në vendlindje: Beratin, Xhelkun, Sefedinin dhe Rexhepin. Janë këta bijtë e Nuhi Kadriut, që kanë shtëpi, edhe në Novosellë, edhe në Kërçovë". Zotëria e tij na flet edhe për një atdhetar tjetër të madh të kësaj ane: Sefedin Kërçovën, i karakterizuar nga revista "Java" e Tiranës (nr.30/1937), si "një nga patriotët më të çquarë dhe nga përpjekësit më fanatikë për lirin' e Kombit. Zoti Kërçova, në Rumani kishte një pozitë mjaft të mirë, por atdhedashuria e tij, e detyroi t'i braktisë të tëra, për t'i shërbyer Kombit. Dhe sot e kësaj dite, ndonëse fati e ka favorizuar, nga goja e zotërisë së tij nuk del asnjë ankim, por vetëm fjalë enthusiaste për Mbret e Atdhe". Në vitin 1942, Sefedin Kërçova udhëhoqi komunën e Shipkovicës. U shua në Tiranë, ku banonte, në rrugën Buda, në prezencën e zonjës Ana nga Satu Mare, për të cilën do të përkujdeset më vonë, shqiptarja Zejnepe Taula. Të këtillë ishin kërçovarët e Rumanisë: punëtorë krahu, ëmbëltorë të rëndomtë dhe tregtarë të mëdhenj. Ishin atdhetarë që i preokuponte përherë aktualiteti dhe historia e popullit shqiptar, bukuritë mahnitësë të atdheut, jeta e rëndë e shqiptarit në vendlindje, gjuha jonë e shenjtë dhe traditat tona të bukura.
e fotografi: Kërçovarët e Bukureshtit me Sefedin Kërçovën në mes, para ardhjes së tij si prefekt i Shipkovicës, në kohën e Mbretërisë Shqiptare
Kuvendet e Dibrës
E Merkure, 08-04-2009, 11:28pm (GMT)
Nga Fatos Daci
Kuvendet në Dibër kanë qenë parlamente të kohës. Me fjalën kuvend në Dibër kuptohej një mbledhje e zgjeruar e pjesëtarëve të një bashkësie ose e disa bashkësive ndërmjet tyre. Në kuvende malësorët diskutonin probleme që i përkisnin një komuniteti të caktuar në kohë paqeje e në kohë lufte. Probleme të kohës së paqes ishin problemet ekonomike të zhvillimit të bujqësisë e blegtorisë (qetë e punës, çifçiu, fara, kultura që do të mbillej, barinjtë, stanet dhe vathët); e pronësisë, si të tokave, kullotave, pyjeve, merave, bjeshkëve (shitblerja e ndërresat tyre), të trojeve, të rrugëve, ujërave, kufijve; të miqësisë, si fejesa e martesa, kumarëllëku e byrazerllëku etj. Probleme të kohës së luftës ishin mobilizimi sipas thirrjes së fisit, mëhallës, katundit, krahinës (Malit ose Bajrakut) për të mbrojtur nderin, shtëpinë, tokën e pasurinë nga fiset e tjera, katundet fqinje, krahinat fqinje apo nga pushtimet e huaja; gjakmarrje e hakmarrje etj. Në kuvende diskutoheshin dhe problem të ndorjes, të besës, të mikut, të kremtimit të festave etj. Në atë kohë dalloheshin disa forma kuvendesh, si kuvendi i shtëpisë (ose i hises), kuvendi i vëllazërisë (ose i barkut ose i fisit), kuvendi i mëhallës (i barqeve ose i disa fiseve), kuvendi i katundit (ose i disa mëhallëve), kuvendi i krahinës ose i Malit (ose i disa katundeve) dhe kuvendi ndër Male (ku mblidheshin disa Male ose krahina). Lajmërimi për kuvende bëhej me qitje pushkë sipas mënyrës së caktuar, me ndezje zjarresh, me fjalëtorë që quheshin pojakë, mënyra të tjera etj. Në kuvende ishin të detyruar të merrnin pjesë burrë për pushkë (ose burrë për shtëpi), përfaqësues fisesh, përfaqësues fshatrash, përfaqësues krahinash ose Malesh, sipas qëllimit të kuvendit dhe sipas mënyrës së lajmërimit që bëhej.
Çfarë diskutohej në kuvendet e burrave?
Në kuvendin e shtëpisë ose të hises diskutoheshin probleme të bujqësisë, blegtorisë, toka, livadhet, pyjet, çobani, ustai i veglave të punës, martesat e fejesat, miku e byrazeri, marrëdhëniet me barqet ose fiset e tjera, probleme të gjakmarrjes e të gjakdhënies etj. Në kuvendin e barkut ose të fisit, diskutoheshin probleme midis barqeve ose fiseve, që kishin të bënin me rrugët, kufijtë e tokave, livadhet e pyjet, me barinjtë e ustain e veglave bujqësore, turpe ose bidate që mund të ndodhnin në vëllazëri apo fis ose qëndrimi që duhej të mbahej kur këto ndodhnin në fise të tjera, në katund ose katunde të tjera. Në kuvendin e fiseve ose të katundit diskutoheshin probleme të tokave, kufijve, ujërave, rrugëve, pyjeve, kullotave, për besëprerjen e mikun e prerë, për pushkë me llafe kur dikush qiste pushkë në kundërshtim me kararet e vëna. Të gjitha këto diskutoheshin si për ato që ndodhnin në fise, si për ato që ndodhnin në katund e ndër katunde. Në kuvendin e krahinës ose të Malit diskutoheshin probleme pronësie si ato që përmendëm në raste të tjera, probleme të marrëdhënieve shoqërore e zakonore, probleme etj. Forca e zbatimit të vendimit të kuvendeve ishte e madhe. Askush nuk guxonte të dilte mbi vendimet, kararet e itifaqet e marra. Gjithkush ishte i detyruar t’i zbatonte ato ose në raste moszbatimi gjendej menjëherë përballë një kundërveprimi të pazakontë, siç ishte dëbimi nga fshati i personit përgjegjës bashkë me familjen për një kohë të caktuar ose përgjithmonë, djegia e shtëpisë, prishja e të mbjellave, si kositja para pjekjes e të mbjellave të misrit dhe të lashtave, prerja e pyllit. Kuvendet ishin parlamente krejtësisht demokratike të kohës. Në kuvend para e hali ishin të barabartë. Të gjithë pjesëmarrësit në kuvend uleshin në mënyrë të barabartë. Burra uleshin me kujdes në kuvend dhe sipas një mënyrë të përcaktuar me rigorozitet. Zakonisht, më e preferuara ishte ulja e burrave në formë rrethi, si për të treguar se të gjithë ishin të barabartë. Secili ulej këmbëkryq. Kryetari i kuvendit ulej po këmbëkryq, në rreth me të tjerët, vetëm se me një distancë më të dallueshme nga paraardhësi dhe pasardhësi. Zakonisht burrat që merrnin pjesë në kuvend, shkonin të armatosur. Por edhe mënyra e mbajtjes së armëve në kuvend ishte e përcaktuar me një rregullore të veçantë. Pushkët duhej të mbaheshin në prehër. Fjala në kuvend bëhej me radhë. Një fliste, të tjerët dëgjonin në qetësi absolute. Në kuvend nuk lejohej fjala me zë të lartë, me kërcënime, me batuta, me sharje. Në kuvend gjestet e duarve ishin të matura. Askush nuk mund t’i drejtonte, në çfarëdo rrethane, gishtin tjetrit në kuvend dhe askush nuk mund të tundte qoftë edhe instinktivisht, shkopin në drejtim të tjetrit. Si drejtimi i gishtit, si drejtimi i shkopit quheshin kërcënime dhe për këtë gjest ai, në drejtim të të cilit dikush kishte drejtuar gishtin a shkopin, hakmerrej rëndë, deri edhe me vrasje, edhe pse veprime të tilla mund të kishin qenë të rastësishme e të paqëllimshme. Vendimet që merreshin në kuvende, quheshin karare e itifaqe. Vendimet e kuvendeve zbatoheshin sipas kohës së përcaktuar nga kuvendi, si tre muaj, gjashtë muaj, një vit, por zakonisht afatet ishin Shëngjergj më Shëngjergj, Bajram më Bajram, Shëndre më Shëndre.
***
Në Dibër vepronin dy kuvende. Kur mblidheshin Malet e dy Dibrave në Dibër të Epërme kuvendi bëhej te Gurra e Mazhicës dhe kur mblidheshin në Dibër të Poshtme, kuvendi zhvillohej te Ferra e Pashës, në Çidhën. Si katund, vendi i mbledhjeve ishin Zogjaj në Dibër të Epërme dhe Arrasi në Dibër të Poshtme. Kur mblidheshin veç e veç, ata të Dibrës së Epërme mblidheshin tek Kisha në Vorre të Shupenzës, ndërsa kur mblidhej Dibra e Poshtme, kuvendi bëhej te Ferra e Pashës ose te varret e Dali Hasanit. “Mbi të gjitha ishte Mbledhja e Popullit, “Besëlidhja”, “Itifaku” apo “Kuvendi i Madh”. Kuvendet te Ferra e Pashës janë drejtuar nga Salë Demiri dhe në kohë të tjera nga Lusha, Noka, Troci etj., sipas kohës. Ndërsa kuvendet e Dibrës së Epër janë drejtuar nga Salë Markja, Sheh Zerqani, Mersin Dema, Dalip Kara, Cen Leka etj. Afër vitit 1800 filloi të përdorej emërtimi “itifak” që do të thotë besëlidhje, ndërsa më vonë, në fillimet e shekullit XX hyri fjala “kongres”. Itifaqe u lidhen në çdo fshat, në çdo Mal e në çdo krahinë. Kongreset më të rëndësishme të asaj periudhe janë Kongresi i Dibrës 1880 dhe Kongresi i Dibrës 1909. Kohë më vonë gjejmë të përdoret thjesht fjala mbledhje si mbledhja te Varret e Dali Hasanit afër Pilafeve, mbledhja e Gjurrës së Mazhicës, mbledhja te Ferra e Pashës, mbledhja te varret e Shupenzës etj. Të gjitha këto forma ishin besëlidhje të mirëfillta. Të tilla “besëlidhje “ janë bërë dhe në luftërat e tensionet kundër Zogut të zhvilluara në Sllovë, te Kulla e Lumës, në Allajbegi, në Dhoks etj. Pjesëmarrja në këto kuvende ishte masive. Kështu, në Kuvendin e Dibrës, që u mbajt në fushën e hapur të Qernanicës, në korrik 1878, morën pjesë 10 000 veta, kurse në besëlidhjen në malin e Dhoksit morën pjesë 12 000 veta. “Në vitin 1872, Malet e Dibrës lidhën besën për të luftuar kundër turqve osmanë. Luftimet në Kastriot, Sllovë, Muhurr, Zogjaj e Bulqizë, të udhëhequra nga Mahmut Daci, Dalip Karaj dhe Hasan Shini u shkaktuan dëme të mëdha forcave të ushtrisë turke të Demir Pashës, që erdhën për të shtypur kryengritjen në Dibër Mbledhje të Maleve, betime e kuvende janë bërë në shtëpitë e fshatarëve në Viçisht, në Çerenec, në Gropat e Ujkut (Shupenzë), në Mejë të Kalasë, tek Guri i Shpuar (Mazhicë) etj.… 10 mijë dibranë u mblodhën në fushë të Maqellarës, ku u folën Abdyl Frashëri e Iljaz Dibra, të cilët u kërkuan të falnin gjaqet dhe të lidhnin besën…”
***
Kuvendet më të rëndësishme të Dibrës janë mbajtur për t’u organizuar që të përballonin situatat e reja që krijoheshin pas sulmeve, pushtimeve të fuqive të huaja. Të gjitha kuvendet e Dibrës kanë pasur si synim kryesor luftën për liri e pavarësi kombëtare. Disa nga këto kuvende të rëndësishme jo vetëm për historinë e Dibrës janë:
Kuvendi i Shënlleshit
Kuvendi i Shënlleshit ose Kuvendi i Dukagjinit, u mbajt në vitin 1603 në Shënllesh të Dardhës. Në këtë kuvend morën pjesë 2000 delegatë, përfaqësues të të gjithë krahinave të Shqipërisë së Veriut dhe të Shqipërisë së Mesme, nga të gjitha krahinat e Veriut dhe të Dukagjinit.
Kuvendi i Dibrës (1878)
Kuvendi u mblodh më 1 nëntor 1878 në kryesinë e Iljaz pashë Dibrës. Kuvendi i Dibrës miratoi rezolutën në trajtë memorandumi, e cila përmbante 5 pikat që shtroheshin në programin e Komitetit të Stambollit: formimi i vilajetit të Shqipërisë, krijimi i administratës me nëpunës shqiptarë, zhvillimi i arsimit në gjuhën shqipe, zbatimi i reformave nga Kuvendi i Madh, përdorimi i një pjesë të konsiderueshme të buxhetit për përparimin e arsimit dhe për ndërtime botore. Në rezolutë thuhej se këto kërkesa do t’i paraqiteshin brenda 1 muaji Portës së Lartë me anë të një delegacioni të përbërë nga personalitete të shquara të Shqipërisë, të cilët do të merrnin pëlqimin me shkrim nga të gjitha kazatë dhe sanxhakët shqiptarë. Në rezolutë theksohej vendosmëria e popullit shqiptar për të siguruar plotësimin e kërkesave të lartpërmendura. Rezoluta iu paraqit Portës së Lartë në fillim të shkurtit 1879.
Kongresi i Dibrës (1880)
Më 20 tetor 1880, në qytetin e Dibrës, u mblodh një kongres. Në të morën pjesë përfaqësues nga të katër vilajetet, gjithsej 300 delegatë të shoqëruar nga 5000 luftëtarë. Kongresi diskutoi në lidhje me mbrojtjen e Ulqinit, për krijimin e një principate autonome shqiptare dhe të një qeverie të përkohshme. Kongresi, me shumicë votash, u shpreh për mbrojtjen e Ulqinit me tërë rrethinat e tij dhe i dërgoi Riza Pashës, komandantit të Garnizonit të Shkodrës, një kërkesë në formë ultimatumi, ku kërkohej të mbrohej Ulqini. Në kongres u diskutua rreth bashkimit të katër vilajeteve në një principatë të vetme autonome nën protektoratin otoman, me qendër në Elbasan. U vendos që tokat shqiptare të mbroheshin për çdo pëllëmbë, të kishte shkolla e gjykata në gjuhën shqipe dhe administrata të ishte me nëpunës vendas. U vendos që për mbrojtjen e vendit të zbatohej rekrutimi i detyruar ushtarak. Nga të ardhurat që do të mblidheshin prej taksave, 20% e tyre të shpenzohej për arsimin dhe punët botore. Lidhur me formimin e qeverisë së përkohshme pati shumë diskutime e debate të forta. Radikalët dhe të moderuarit ishin kontradiktorë midis tyre dhe asnjëra palë nuk lëshonte pe. U diskutua që në çdo qytet të krijohej një “Bashkim-besëlidhje”, që të kishte edhe zyrat e tij. Këto do të ishin organet qeverisëse të vendit, që do të ruanin rregullin, do të ndalonin vrasjet e vjedhjet dhe do të mblidhnin taksat. Pavarësisht nga debatet, këto “Bashkime-besëlidhje” filluan nga puna në Dibër, Tetovë, Kumanovë, Shkup e gjetkë. Në Shkup shpërtheu një demonstratë, ku morën pjesë rreth 10 mijë vetë, sepse myftiu i qytetit u përpoq të pengonte veprimtarinë e këtyre bashkimeve. Por ai nuk mundi të sabotonte këto besëlidhje, përkundrazi demonstruesit përzunë myftiun. Nga ky kongres iu dërguan dy peticione Portës së Lartë, ndërsa pushtuesi iu kundërpërgjigj këtyre vendimeve me masa të rrepta ndëshkuese. Ky kongres ndihmoi që të mbahej gjallë fryma e patriotike. Prandaj, gjatë muajve mars-prill 1881, dibranët disa herë u ngritën kundër pushtuesit osman. Për t’i shtypur këto rezistenca, Porta e Lartë dërgoi Dervish Pashën në krye të 6 batalioneve, por nuk arriti ta nënshtronte Dibrën. Kongresi i Dibrës u pasua nga kuvende e besëlidhje të tjera, që i paraprinë Kongresit të Dibrës të vitit 1909.
Kongresi i Dibrës (1909)
Mbledhje e organizuar nga Komiteti Qendror xhonturk “Bashkim e Përparim” me karakter të përgjithshëm osman. Kishte për qëllim të bashkonte, nën flamurin e osmanizmit, vendet e Turqisë evropiane, e veçanërisht klasat drejtuese të Shqipërisë. Morën pjesë 325 delegatë nga qytete e ndryshme të vilajeteve të Turqisë evropiane, shumica e të cilëve ishin shqiptarë. Pjesa më e madhe e delegatëve përbëhej nga elementë proturq. Në kongres morën pjesë edhe përfaqësues të forcave patriotike shqiptare, si Dervish Hima, Sotir Peci, Fehim Zavalani, Loni Logori etj. Kongresi miratoi një program prej 17 pikash. Pjesa e parë prej pesë pikash përfaqësonte programin osman të paraqitur qysh në fillim nga xhonturqit. Në pjesën e dytë të programit, të përbërë prej 12 pikash, që iu imponua kongresit prej atdhetarëve shqiptarë, u përfshinë, megjithëse në mënyrë mjaft të moderuar, edhe disa nga kërkesat e Lëvizjes Kombëtare Shqiptare me karakter kulturor.
Megjithëse Kongresi i Dibrës u thirr si një mbledhje osmane, atdhetarët shqiptarë e shndërruan atë në një arenë të luftës kundër reaksionit xhonturk për mbrojtjen e të drejtave kombëtare të popullit shqiptar.
Kuvendi te Guri i Mazhicës (pranverë, 1910)
Për herë të parë dy Dibrat u mblodhën në Kuvend së bashku më 1910 te Guri i Mazhicës. Bile, këtë kuvend e drejtoi një përfaqësues i Dibrës së Poshtme, Isuf bej Karahasani nga Brezhdani. Pjesëmarrës të tjerë të parisë së Maleve ishin: Zenel Hoxha nga Gjurrasi; Mersim Dema nga Homeshi, Zenel Kraja nga Gjorica; Sheh Hajredini nga Zerqani, Myftar Murrja nga Luznia; Tahir Bazi e Kurt Hoxha nga Muhurri; Llan Kaloshi, Selman Alia, Mud Lusha dhe Selim Noka nga Çidhna, Avdi Ndreu dhe Shaban Kaca nga Dardha; Baftjar Doda, sheh Abazi dhe Hysen Shabani nga Reçi etj. Krerë të Fushës në Kuvend ishin: sheh Abazi i Dohoshishtit, sheh Hasani i Tominit, Rustem Bardulla i Peshkopisë dhe Tahir Tafa i Sohodollit. Në këtë kuvend u diskutua për situatën në të cilën ndodhej Dibra dhe u vendos për vazhdimin e kryengritjes së armatosur kundër osmanëve.
Kuvendi i Arrasit (13 gusht 1920)
Ramiz Daci, më 7 gusht 1920, ishte në Arras dhe organizoi një miting me pjesëmarrjen e mbi 3000 vetave (pari e hali) ku shprehën krenarinë për Luftën e Vlorës kundër italianëve dhe shprehën gatishmërinë për të mbrojtur me të gjitha mjete tokat e atdheun e tyre. Në kuvend të Arrasit morën pjesë edhe Ramiz Bej Dibra (i Iljaz Pashës), Dine bej Maqellara, Izet bej Maqellara, Selman Alia (Fushë-Alie), Ramiz Daci, Jashar Erëbara, Ismail Strazimiri, Selë Bajraktari (Arras), Shaqir Dema, Dine Dema, Riza Lusha, Dervish Lusha, Dine Hoxha, Selim Noka (Kandër), Haxhi Noka (Grykë-Nokë), Murat Kaloshi, Abdi Kaloshi, Sali e Selim Noka (Sinë), Dan Cami (Sepetovë), Selman e Haki Mena (Lurë), Llan Destani (Ndregjoni-Lukan), Kurt Spata e Dikë Spata (Blliçe), Ali Tahiri (Pira-Muhurr), nga Daci i Kalisit dhe Lita i Ploshtanit, si dhe disa përfaqësues nga paria e Matit. Më 13 shkurt 1920 u mblodh Kuvendi i Arrasit, mori disa vendime të rëndësishme, të cilat në gojën e popullit u quajtën si vendime të “Qeverisë së Përkohshme”. Kuvendi zgjodhi një shtab, anëtarë të të cilit ishin Ramiz Daci, Jashar Erëbara, Suf Xhelili, Ismail Strazimiri, Destan Puca etj. Shtabi, brenda dy-tri ditëve zgjidhi disa probleme të rëndësishme me karakter politik, ekonomik e ushtarak. Ramiz Daci mori një letër nga Hasan Prishtina, i cili e informonte se kishte marrë pjesë në një kongres të delegatëve fuqiplotë dhe diplomatëve të kombit italian, hungarez e bullgar, të cilët kishin përgatitur programin e një kryengritjeje të përgjithshme dhe se kongresi kishte vendosur që “dibranët të sulmonin ushtrinë serbe më 15 gusht 1920”. Atë ditë që u mblodh Kuvendi i Arrasit, ushtria serbe bombardoi nga Lisi i Trenës stacionin e gjindarmërisë në Luzni. Një ditë më pas, Ramiz Dibra i dërgoi komandës së ushtrisë serbe në Llasen një ultimatum për tërheqje brenda 24 orëve. Serbët qëndruan në heshtje, sepse ata kishin 10 batalione e disa bateri të vendosura në skalione nga Shumbati në Gollobordë, ndërsa kryengritësit ishin më të paktë në numër dhe të pa armatosur. Sulmi i kryengritësve filloi më 13 gusht. Malësorët e Çidhnës, Reçit, Dardhës, Kastriotit, Muhurrit, Zerqanit dhe Gollobordës sulmuan me aq furi sa më 13 gusht Dibra ishte plotësisht e çliruar. Serbët lanë në betejë 1000 të vrarë e 2000 të kapur rob dhe u tërhoqën në tmerr drejt Gostivarit.
“Mbledhja e Kompromisit”
Më 6 shtator 1943 u mblodhën përfaqësues të Zonës I Operative të Ushtrisë NAÇL dhe të batalioneve të Maqedonisë (zotërinjtë Jeleste Popovski dhe Toma Sofronovski), përfaqësuesit e forcave popullore të Dibrës (zotërinjtë Cen Elezi, Hysni Dema, Ali Maliqi, Fiqiri Dinia etj.) dhe përfaqësuesit e Ushtrisë NAÇL, Esat Ndreu, Njazi Islami e Sotir Vullkani. Mbledhja zgjodhi një shtab të luftimeve. Në shtab u zgjodhën: Cen Elezi (kryetar-komandant ) dhe Shaban Strazimiri që përfaqësonin Esat Ndreun, Jeleste Popovskin dhe Hamdi Demën. Në takim u vendos të bëhej bashkimi në luftë me forcat partizane. U ra dakord që shtabi operativ të njihej vetëm kur të futeshin në luftë të dy palët. Shtabi nuk do të ndërhynte në punët e brendshme të qytetit. Rregulli dhe qetësia në qytet do të mbaheshin nga roje të përbashkëta, forcat partizane dhe të Cen Elezit.
Takimi te Varri i Deli Hasanit
Më 11 gusht 1943 erdhën në Dibër krerët e Ballit Kombëtar, Mithat Frashëri, Ali Këlcyra, Ethem Haxhiademi, Thoma Orogllai, Isuf Luzi, Hasan Dosti, Faik Quku, Sulejman Meçe… Këta zhvilluan një takim te Varri i Deli Hasanit. Këtu u bisedua për zhvillimin e luftës kundër pushtuesve dhe kundër rrezikut komunist.
“Kryengritja e Plugjeve”
1910. Te Gropat e Ujkut, në Shupenzë, u mblodhën në kuvend mbi 500 burra të cilët morën vendime të reja për luftë kundër pushtuesit turk. Mersim Dema nga Homeshi i Grykës së Vogël dhe Mehmet Duriçi nga Vajkali, bashkë me të tjerë patriotë e prijës popullorë të Bulqizës, Grykës së Madhe e Grykës së Vogël, lëshuan kushtrimin për kryengritje të armatosur dhe kërkuan të lidhej besa. Ata u bënë thirrje malësorëve të këtyre krahinave që parmendat t’i zëvendësonin me pushkë e fishekë se jeta e tyre nuk kishte kuptim nën pushtim e në skllavëri. Thirrjes së tyre iu përgjigjen mbi 500 luftëtarë. Burrat u mblodhën tek Gropat e Ujkut, vend që ndodhet 7 km larg Homeshit. Mehmet Duriçi u caktua nga kuvendi që të ishte edhe kontrolluesi i zbatimit të këtij vendimi të rëndësishëm. Të gjitha mjetet e punimit të tokës, si parmendat, zgjedhat e kularët e qeve u grumbulluan në Malin e Bardhë, tek Gropat e Ujkut. Turku u vu në pozita të vështira. Sulmet e kryengritësve bulqizakë e dibranë mbi ushtrinë turke qenë të shumta e të egra. Luftohej shpi më shpi. Luftohej rrugë më rrugë. Luftonin burrat e luftonin gratë. Dikush me pushkë e dikush me sëpatë. I madh e i vogël ishte në mbrojtje të lirisë e ta vatanit. Vetëm nga Bulqiza, Gryka e Madhe e Gryka e Vogël luftonin jo më pak se 500 trima. Asqeria e ushtrisë turke përditë e më shumë merrte goditje vdekjeprurëse. Përditë e më shumë të vrarët në radhët e tyre bëheshin qindra e qindra. Atëherë zaptuesit turq dërguan dy oficerë që të bënin bisedime me prijësit e kryengritësve shqiptarë për t’i zbrapsur e për t’i joshur ata me grada e shpërblime. Por, as Mersim Dema e as Mehmet Duriçi nuk ranë në grackën e tyre, nuk e këmbyen lirinë e Dibrës me përfitimet e tyre. Ata dhanë kushtrim për luftë dhe mobilizuan qindra luftëtarë të rinj për t’u bërë ballë sulmeve inatçore të turqve. Qëndrimi i mëtejshëm i ushtrisë turke në këto anë, përballë këtij rebelimi mbarëpopullor, ishte i pamundur. Perandoria Osmane mblodhi “leckat” nga trojet dibrane e bulqizake… Iku e mundur, për të mos u kthyer më. U duk se shqiptarët fituan lirinë…
Kryengritësit e Dibrës
E Merkure, 08-04-2009, 11:28pm (GMT)
Nga Fatos Daci
Kuvendet në Dibër kanë qenë parlamente të kohës. Me fjalën kuvend në Dibër kuptohej një mbledhje e zgjeruar e pjesëtarëve të një bashkësie ose e disa bashkësive ndërmjet tyre. Në kuvende malësorët diskutonin probleme që i përkisnin një komuniteti të caktuar në kohë paqeje e në kohë lufte. Probleme të kohës së paqes ishin problemet ekonomike të zhvillimit të bujqësisë e blegtorisë (qetë e punës, çifçiu, fara, kultura që do të mbillej, barinjtë, stanet dhe vathët); e pronësisë, si të tokave, kullotave, pyjeve, merave, bjeshkëve (shitblerja e ndërresat tyre), të trojeve, të rrugëve, ujërave, kufijve; të miqësisë, si fejesa e martesa, kumarëllëku e byrazerllëku etj. Probleme të kohës së luftës ishin mobilizimi sipas thirrjes së fisit, mëhallës, katundit, krahinës (Malit ose Bajrakut) për të mbrojtur nderin, shtëpinë, tokën e pasurinë nga fiset e tjera, katundet fqinje, krahinat fqinje apo nga pushtimet e huaja; gjakmarrje e hakmarrje etj. Në kuvende diskutoheshin dhe problem të ndorjes, të besës, të mikut, të kremtimit të festave etj. Në atë kohë dalloheshin disa forma kuvendesh, si kuvendi i shtëpisë (ose i hises), kuvendi i vëllazërisë (ose i barkut ose i fisit), kuvendi i mëhallës (i barqeve ose i disa fiseve), kuvendi i katundit (ose i disa mëhallëve), kuvendi i krahinës ose i Malit (ose i disa katundeve) dhe kuvendi ndër Male (ku mblidheshin disa Male ose krahina). Lajmërimi për kuvende bëhej me qitje pushkë sipas mënyrës së caktuar, me ndezje zjarresh, me fjalëtorë që quheshin pojakë, mënyra të tjera etj. Në kuvende ishin të detyruar të merrnin pjesë burrë për pushkë (ose burrë për shtëpi), përfaqësues fisesh, përfaqësues fshatrash, përfaqësues krahinash ose Malesh, sipas qëllimit të kuvendit dhe sipas mënyrës së lajmërimit që bëhej.
Çfarë diskutohej në kuvendet e burrave?
Në kuvendin e shtëpisë ose të hises diskutoheshin probleme të bujqësisë, blegtorisë, toka, livadhet, pyjet, çobani, ustai i veglave të punës, martesat e fejesat, miku e byrazeri, marrëdhëniet me barqet ose fiset e tjera, probleme të gjakmarrjes e të gjakdhënies etj. Në kuvendin e barkut ose të fisit, diskutoheshin probleme midis barqeve ose fiseve, që kishin të bënin me rrugët, kufijtë e tokave, livadhet e pyjet, me barinjtë e ustain e veglave bujqësore, turpe ose bidate që mund të ndodhnin në vëllazëri apo fis ose qëndrimi që duhej të mbahej kur këto ndodhnin në fise të tjera, në katund ose katunde të tjera. Në kuvendin e fiseve ose të katundit diskutoheshin probleme të tokave, kufijve, ujërave, rrugëve, pyjeve, kullotave, për besëprerjen e mikun e prerë, për pushkë me llafe kur dikush qiste pushkë në kundërshtim me kararet e vëna. Të gjitha këto diskutoheshin si për ato që ndodhnin në fise, si për ato që ndodhnin në katund e ndër katunde. Në kuvendin e krahinës ose të Malit diskutoheshin probleme pronësie si ato që përmendëm në raste të tjera, probleme të marrëdhënieve shoqërore e zakonore, probleme etj. Forca e zbatimit të vendimit të kuvendeve ishte e madhe. Askush nuk guxonte të dilte mbi vendimet, kararet e itifaqet e marra. Gjithkush ishte i detyruar t’i zbatonte ato ose në raste moszbatimi gjendej menjëherë përballë një kundërveprimi të pazakontë, siç ishte dëbimi nga fshati i personit përgjegjës bashkë me familjen për një kohë të caktuar ose përgjithmonë, djegia e shtëpisë, prishja e të mbjellave, si kositja para pjekjes e të mbjellave të misrit dhe të lashtave, prerja e pyllit. Kuvendet ishin parlamente krejtësisht demokratike të kohës. Në kuvend para e hali ishin të barabartë. Të gjithë pjesëmarrësit në kuvend uleshin në mënyrë të barabartë. Burra uleshin me kujdes në kuvend dhe sipas një mënyrë të përcaktuar me rigorozitet. Zakonisht, më e preferuara ishte ulja e burrave në formë rrethi, si për të treguar se të gjithë ishin të barabartë. Secili ulej këmbëkryq. Kryetari i kuvendit ulej po këmbëkryq, në rreth me të tjerët, vetëm se me një distancë më të dallueshme nga paraardhësi dhe pasardhësi. Zakonisht burrat që merrnin pjesë në kuvend, shkonin të armatosur. Por edhe mënyra e mbajtjes së armëve në kuvend ishte e përcaktuar me një rregullore të veçantë. Pushkët duhej të mbaheshin në prehër. Fjala në kuvend bëhej me radhë. Një fliste, të tjerët dëgjonin në qetësi absolute. Në kuvend nuk lejohej fjala me zë të lartë, me kërcënime, me batuta, me sharje. Në kuvend gjestet e duarve ishin të matura. Askush nuk mund t’i drejtonte, në çfarëdo rrethane, gishtin tjetrit në kuvend dhe askush nuk mund të tundte qoftë edhe instinktivisht, shkopin në drejtim të tjetrit. Si drejtimi i gishtit, si drejtimi i shkopit quheshin kërcënime dhe për këtë gjest ai, në drejtim të të cilit dikush kishte drejtuar gishtin a shkopin, hakmerrej rëndë, deri edhe me vrasje, edhe pse veprime të tilla mund të kishin qenë të rastësishme e të paqëllimshme. Vendimet që merreshin në kuvende, quheshin karare e itifaqe. Vendimet e kuvendeve zbatoheshin sipas kohës së përcaktuar nga kuvendi, si tre muaj, gjashtë muaj, një vit, por zakonisht afatet ishin Shëngjergj më Shëngjergj, Bajram më Bajram, Shëndre më Shëndre.
***
Në Dibër vepronin dy kuvende. Kur mblidheshin Malet e dy Dibrave në Dibër të Epërme kuvendi bëhej te Gurra e Mazhicës dhe kur mblidheshin në Dibër të Poshtme, kuvendi zhvillohej te Ferra e Pashës, në Çidhën. Si katund, vendi i mbledhjeve ishin Zogjaj në Dibër të Epërme dhe Arrasi në Dibër të Poshtme. Kur mblidheshin veç e veç, ata të Dibrës së Epërme mblidheshin tek Kisha në Vorre të Shupenzës, ndërsa kur mblidhej Dibra e Poshtme, kuvendi bëhej te Ferra e Pashës ose te varret e Dali Hasanit. “Mbi të gjitha ishte Mbledhja e Popullit, “Besëlidhja”, “Itifaku” apo “Kuvendi i Madh”. Kuvendet te Ferra e Pashës janë drejtuar nga Salë Demiri dhe në kohë të tjera nga Lusha, Noka, Troci etj., sipas kohës. Ndërsa kuvendet e Dibrës së Epër janë drejtuar nga Salë Markja, Sheh Zerqani, Mersin Dema, Dalip Kara, Cen Leka etj. Afër vitit 1800 filloi të përdorej emërtimi “itifak” që do të thotë besëlidhje, ndërsa më vonë, në fillimet e shekullit XX hyri fjala “kongres”. Itifaqe u lidhen në çdo fshat, në çdo Mal e në çdo krahinë. Kongreset më të rëndësishme të asaj periudhe janë Kongresi i Dibrës 1880 dhe Kongresi i Dibrës 1909. Kohë më vonë gjejmë të përdoret thjesht fjala mbledhje si mbledhja te Varret e Dali Hasanit afër Pilafeve, mbledhja e Gjurrës së Mazhicës, mbledhja te Ferra e Pashës, mbledhja te varret e Shupenzës etj. Të gjitha këto forma ishin besëlidhje të mirëfillta. Të tilla “besëlidhje “ janë bërë dhe në luftërat e tensionet kundër Zogut të zhvilluara në Sllovë, te Kulla e Lumës, në Allajbegi, në Dhoks etj. Pjesëmarrja në këto kuvende ishte masive. Kështu, në Kuvendin e Dibrës, që u mbajt në fushën e hapur të Qernanicës, në korrik 1878, morën pjesë 10 000 veta, kurse në besëlidhjen në malin e Dhoksit morën pjesë 12 000 veta. “Në vitin 1872, Malet e Dibrës lidhën besën për të luftuar kundër turqve osmanë. Luftimet në Kastriot, Sllovë, Muhurr, Zogjaj e Bulqizë, të udhëhequra nga Mahmut Daci, Dalip Karaj dhe Hasan Shini u shkaktuan dëme të mëdha forcave të ushtrisë turke të Demir Pashës, që erdhën për të shtypur kryengritjen në Dibër Mbledhje të Maleve, betime e kuvende janë bërë në shtëpitë e fshatarëve në Viçisht, në Çerenec, në Gropat e Ujkut (Shupenzë), në Mejë të Kalasë, tek Guri i Shpuar (Mazhicë) etj.… 10 mijë dibranë u mblodhën në fushë të Maqellarës, ku u folën Abdyl Frashëri e Iljaz Dibra, të cilët u kërkuan të falnin gjaqet dhe të lidhnin besën…”
***
Kuvendet më të rëndësishme të Dibrës janë mbajtur për t’u organizuar që të përballonin situatat e reja që krijoheshin pas sulmeve, pushtimeve të fuqive të huaja. Të gjitha kuvendet e Dibrës kanë pasur si synim kryesor luftën për liri e pavarësi kombëtare. Disa nga këto kuvende të rëndësishme jo vetëm për historinë e Dibrës janë:
Kuvendi i Shënlleshit
Kuvendi i Shënlleshit ose Kuvendi i Dukagjinit, u mbajt në vitin 1603 në Shënllesh të Dardhës. Në këtë kuvend morën pjesë 2000 delegatë, përfaqësues të të gjithë krahinave të Shqipërisë së Veriut dhe të Shqipërisë së Mesme, nga të gjitha krahinat e Veriut dhe të Dukagjinit.
Kuvendi i Dibrës (1878)
Kuvendi u mblodh më 1 nëntor 1878 në kryesinë e Iljaz pashë Dibrës. Kuvendi i Dibrës miratoi rezolutën në trajtë memorandumi, e cila përmbante 5 pikat që shtroheshin në programin e Komitetit të Stambollit: formimi i vilajetit të Shqipërisë, krijimi i administratës me nëpunës shqiptarë, zhvillimi i arsimit në gjuhën shqipe, zbatimi i reformave nga Kuvendi i Madh, përdorimi i një pjesë të konsiderueshme të buxhetit për përparimin e arsimit dhe për ndërtime botore. Në rezolutë thuhej se këto kërkesa do t’i paraqiteshin brenda 1 muaji Portës së Lartë me anë të një delegacioni të përbërë nga personalitete të shquara të Shqipërisë, të cilët do të merrnin pëlqimin me shkrim nga të gjitha kazatë dhe sanxhakët shqiptarë. Në rezolutë theksohej vendosmëria e popullit shqiptar për të siguruar plotësimin e kërkesave të lartpërmendura. Rezoluta iu paraqit Portës së Lartë në fillim të shkurtit 1879.
Kongresi i Dibrës (1880)
Më 20 tetor 1880, në qytetin e Dibrës, u mblodh një kongres. Në të morën pjesë përfaqësues nga të katër vilajetet, gjithsej 300 delegatë të shoqëruar nga 5000 luftëtarë. Kongresi diskutoi në lidhje me mbrojtjen e Ulqinit, për krijimin e një principate autonome shqiptare dhe të një qeverie të përkohshme. Kongresi, me shumicë votash, u shpreh për mbrojtjen e Ulqinit me tërë rrethinat e tij dhe i dërgoi Riza Pashës, komandantit të Garnizonit të Shkodrës, një kërkesë në formë ultimatumi, ku kërkohej të mbrohej Ulqini. Në kongres u diskutua rreth bashkimit të katër vilajeteve në një principatë të vetme autonome nën protektoratin otoman, me qendër në Elbasan. U vendos që tokat shqiptare të mbroheshin për çdo pëllëmbë, të kishte shkolla e gjykata në gjuhën shqipe dhe administrata të ishte me nëpunës vendas. U vendos që për mbrojtjen e vendit të zbatohej rekrutimi i detyruar ushtarak. Nga të ardhurat që do të mblidheshin prej taksave, 20% e tyre të shpenzohej për arsimin dhe punët botore. Lidhur me formimin e qeverisë së përkohshme pati shumë diskutime e debate të forta. Radikalët dhe të moderuarit ishin kontradiktorë midis tyre dhe asnjëra palë nuk lëshonte pe. U diskutua që në çdo qytet të krijohej një “Bashkim-besëlidhje”, që të kishte edhe zyrat e tij. Këto do të ishin organet qeverisëse të vendit, që do të ruanin rregullin, do të ndalonin vrasjet e vjedhjet dhe do të mblidhnin taksat. Pavarësisht nga debatet, këto “Bashkime-besëlidhje” filluan nga puna në Dibër, Tetovë, Kumanovë, Shkup e gjetkë. Në Shkup shpërtheu një demonstratë, ku morën pjesë rreth 10 mijë vetë, sepse myftiu i qytetit u përpoq të pengonte veprimtarinë e këtyre bashkimeve. Por ai nuk mundi të sabotonte këto besëlidhje, përkundrazi demonstruesit përzunë myftiun. Nga ky kongres iu dërguan dy peticione Portës së Lartë, ndërsa pushtuesi iu kundërpërgjigj këtyre vendimeve me masa të rrepta ndëshkuese. Ky kongres ndihmoi që të mbahej gjallë fryma e patriotike. Prandaj, gjatë muajve mars-prill 1881, dibranët disa herë u ngritën kundër pushtuesit osman. Për t’i shtypur këto rezistenca, Porta e Lartë dërgoi Dervish Pashën në krye të 6 batalioneve, por nuk arriti ta nënshtronte Dibrën. Kongresi i Dibrës u pasua nga kuvende e besëlidhje të tjera, që i paraprinë Kongresit të Dibrës të vitit 1909.
Kongresi i Dibrës (1909)
Mbledhje e organizuar nga Komiteti Qendror xhonturk “Bashkim e Përparim” me karakter të përgjithshëm osman. Kishte për qëllim të bashkonte, nën flamurin e osmanizmit, vendet e Turqisë evropiane, e veçanërisht klasat drejtuese të Shqipërisë. Morën pjesë 325 delegatë nga qytete e ndryshme të vilajeteve të Turqisë evropiane, shumica e të cilëve ishin shqiptarë. Pjesa më e madhe e delegatëve përbëhej nga elementë proturq. Në kongres morën pjesë edhe përfaqësues të forcave patriotike shqiptare, si Dervish Hima, Sotir Peci, Fehim Zavalani, Loni Logori etj. Kongresi miratoi një program prej 17 pikash. Pjesa e parë prej pesë pikash përfaqësonte programin osman të paraqitur qysh në fillim nga xhonturqit. Në pjesën e dytë të programit, të përbërë prej 12 pikash, që iu imponua kongresit prej atdhetarëve shqiptarë, u përfshinë, megjithëse në mënyrë mjaft të moderuar, edhe disa nga kërkesat e Lëvizjes Kombëtare Shqiptare me karakter kulturor.
Megjithëse Kongresi i Dibrës u thirr si një mbledhje osmane, atdhetarët shqiptarë e shndërruan atë në një arenë të luftës kundër reaksionit xhonturk për mbrojtjen e të drejtave kombëtare të popullit shqiptar.
Kuvendi te Guri i Mazhicës (pranverë, 1910)
Për herë të parë dy Dibrat u mblodhën në Kuvend së bashku më 1910 te Guri i Mazhicës. Bile, këtë kuvend e drejtoi një përfaqësues i Dibrës së Poshtme, Isuf bej Karahasani nga Brezhdani. Pjesëmarrës të tjerë të parisë së Maleve ishin: Zenel Hoxha nga Gjurrasi; Mersim Dema nga Homeshi, Zenel Kraja nga Gjorica; Sheh Hajredini nga Zerqani, Myftar Murrja nga Luznia; Tahir Bazi e Kurt Hoxha nga Muhurri; Llan Kaloshi, Selman Alia, Mud Lusha dhe Selim Noka nga Çidhna, Avdi Ndreu dhe Shaban Kaca nga Dardha; Baftjar Doda, sheh Abazi dhe Hysen Shabani nga Reçi etj. Krerë të Fushës në Kuvend ishin: sheh Abazi i Dohoshishtit, sheh Hasani i Tominit, Rustem Bardulla i Peshkopisë dhe Tahir Tafa i Sohodollit. Në këtë kuvend u diskutua për situatën në të cilën ndodhej Dibra dhe u vendos për vazhdimin e kryengritjes së armatosur kundër osmanëve.
Kuvendi i Arrasit (13 gusht 1920)
Ramiz Daci, më 7 gusht 1920, ishte në Arras dhe organizoi një miting me pjesëmarrjen e mbi 3000 vetave (pari e hali) ku shprehën krenarinë për Luftën e Vlorës kundër italianëve dhe shprehën gatishmërinë për të mbrojtur me të gjitha mjete tokat e atdheun e tyre. Në kuvend të Arrasit morën pjesë edhe Ramiz Bej Dibra (i Iljaz Pashës), Dine bej Maqellara, Izet bej Maqellara, Selman Alia (Fushë-Alie), Ramiz Daci, Jashar Erëbara, Ismail Strazimiri, Selë Bajraktari (Arras), Shaqir Dema, Dine Dema, Riza Lusha, Dervish Lusha, Dine Hoxha, Selim Noka (Kandër), Haxhi Noka (Grykë-Nokë), Murat Kaloshi, Abdi Kaloshi, Sali e Selim Noka (Sinë), Dan Cami (Sepetovë), Selman e Haki Mena (Lurë), Llan Destani (Ndregjoni-Lukan), Kurt Spata e Dikë Spata (Blliçe), Ali Tahiri (Pira-Muhurr), nga Daci i Kalisit dhe Lita i Ploshtanit, si dhe disa përfaqësues nga paria e Matit. Më 13 shkurt 1920 u mblodh Kuvendi i Arrasit, mori disa vendime të rëndësishme, të cilat në gojën e popullit u quajtën si vendime të “Qeverisë së Përkohshme”. Kuvendi zgjodhi një shtab, anëtarë të të cilit ishin Ramiz Daci, Jashar Erëbara, Suf Xhelili, Ismail Strazimiri, Destan Puca etj. Shtabi, brenda dy-tri ditëve zgjidhi disa probleme të rëndësishme me karakter politik, ekonomik e ushtarak. Ramiz Daci mori një letër nga Hasan Prishtina, i cili e informonte se kishte marrë pjesë në një kongres të delegatëve fuqiplotë dhe diplomatëve të kombit italian, hungarez e bullgar, të cilët kishin përgatitur programin e një kryengritjeje të përgjithshme dhe se kongresi kishte vendosur që “dibranët të sulmonin ushtrinë serbe më 15 gusht 1920”. Atë ditë që u mblodh Kuvendi i Arrasit, ushtria serbe bombardoi nga Lisi i Trenës stacionin e gjindarmërisë në Luzni. Një ditë më pas, Ramiz Dibra i dërgoi komandës së ushtrisë serbe në Llasen një ultimatum për tërheqje brenda 24 orëve. Serbët qëndruan në heshtje, sepse ata kishin 10 batalione e disa bateri të vendosura në skalione nga Shumbati në Gollobordë, ndërsa kryengritësit ishin më të paktë në numër dhe të pa armatosur. Sulmi i kryengritësve filloi më 13 gusht. Malësorët e Çidhnës, Reçit, Dardhës, Kastriotit, Muhurrit, Zerqanit dhe Gollobordës sulmuan me aq furi sa më 13 gusht Dibra ishte plotësisht e çliruar. Serbët lanë në betejë 1000 të vrarë e 2000 të kapur rob dhe u tërhoqën në tmerr drejt Gostivarit.
“Mbledhja e Kompromisit”
Më 6 shtator 1943 u mblodhën përfaqësues të Zonës I Operative të Ushtrisë NAÇL dhe të batalioneve të Maqedonisë (zotërinjtë Jeleste Popovski dhe Toma Sofronovski), përfaqësuesit e forcave popullore të Dibrës (zotërinjtë Cen Elezi, Hysni Dema, Ali Maliqi, Fiqiri Dinia etj.) dhe përfaqësuesit e Ushtrisë NAÇL, Esat Ndreu, Njazi Islami e Sotir Vullkani. Mbledhja zgjodhi një shtab të luftimeve. Në shtab u zgjodhën: Cen Elezi (kryetar-komandant ) dhe Shaban Strazimiri që përfaqësonin Esat Ndreun, Jeleste Popovskin dhe Hamdi Demën. Në takim u vendos të bëhej bashkimi në luftë me forcat partizane. U ra dakord që shtabi operativ të njihej vetëm kur të futeshin në luftë të dy palët. Shtabi nuk do të ndërhynte në punët e brendshme të qytetit. Rregulli dhe qetësia në qytet do të mbaheshin nga roje të përbashkëta, forcat partizane dhe të Cen Elezit.
Takimi te Varri i Deli Hasanit
Më 11 gusht 1943 erdhën në Dibër krerët e Ballit Kombëtar, Mithat Frashëri, Ali Këlcyra, Ethem Haxhiademi, Thoma Orogllai, Isuf Luzi, Hasan Dosti, Faik Quku, Sulejman Meçe… Këta zhvilluan një takim te Varri i Deli Hasanit. Këtu u bisedua për zhvillimin e luftës kundër pushtuesve dhe kundër rrezikut komunist.
“Kryengritja e Plugjeve”
1910. Te Gropat e Ujkut, në Shupenzë, u mblodhën në kuvend mbi 500 burra të cilët morën vendime të reja për luftë kundër pushtuesit turk. Mersim Dema nga Homeshi i Grykës së Vogël dhe Mehmet Duriçi nga Vajkali, bashkë me të tjerë patriotë e prijës popullorë të Bulqizës, Grykës së Madhe e Grykës së Vogël, lëshuan kushtrimin për kryengritje të armatosur dhe kërkuan të lidhej besa. Ata u bënë thirrje malësorëve të këtyre krahinave që parmendat t’i zëvendësonin me pushkë e fishekë se jeta e tyre nuk kishte kuptim nën pushtim e në skllavëri. Thirrjes së tyre iu përgjigjen mbi 500 luftëtarë. Burrat u mblodhën tek Gropat e Ujkut, vend që ndodhet 7 km larg Homeshit. Mehmet Duriçi u caktua nga kuvendi që të ishte edhe kontrolluesi i zbatimit të këtij vendimi të rëndësishëm. Të gjitha mjetet e punimit të tokës, si parmendat, zgjedhat e kularët e qeve u grumbulluan në Malin e Bardhë, tek Gropat e Ujkut. Turku u vu në pozita të vështira. Sulmet e kryengritësve bulqizakë e dibranë mbi ushtrinë turke qenë të shumta e të egra. Luftohej shpi më shpi. Luftohej rrugë më rrugë. Luftonin burrat e luftonin gratë. Dikush me pushkë e dikush me sëpatë. I madh e i vogël ishte në mbrojtje të lirisë e ta vatanit. Vetëm nga Bulqiza, Gryka e Madhe e Gryka e Vogël luftonin jo më pak se 500 trima. Asqeria e ushtrisë turke përditë e më shumë merrte goditje vdekjeprurëse. Përditë e më shumë të vrarët në radhët e tyre bëheshin qindra e qindra. Atëherë zaptuesit turq dërguan dy oficerë që të bënin bisedime me prijësit e kryengritësve shqiptarë për t’i zbrapsur e për t’i joshur ata me grada e shpërblime. Por, as Mersim Dema e as Mehmet Duriçi nuk ranë në grackën e tyre, nuk e këmbyen lirinë e Dibrës me përfitimet e tyre. Ata dhanë kushtrim për luftë dhe mobilizuan qindra luftëtarë të rinj për t’u bërë ballë sulmeve inatçore të turqve. Qëndrimi i mëtejshëm i ushtrisë turke në këto anë, përballë këtij rebelimi mbarëpopullor, ishte i pamundur. Perandoria Osmane mblodhi “leckat” nga trojet dibrane e bulqizake… Iku e mundur, për të mos u kthyer më. U duk se shqiptarët fituan lirinë…
Kryengritësit e Dibrës
Masakrat e ushtrisë serbe mbi shqiptarët e pafajshëm në Dibër
e në vendbanimet tjera shqiptare
Operacionet pushtuese të artilerisë së rëndë serbe që filluan më 1 tetor 1913, forcat kryengritëse shqiptare në trevat e Dibrës e më gjerë i gjetën në llogore, të cilat për disa ditë rresht qëndruan të pamposhtur, për t´i dhënë kështu mundësi popullatës së pambrojtur që të tërhiqen në brendësi të Shqipërisë. Dyndja më e madhe e popullatës u bë në drejtim të Elbasanit, Tiranës dhe Durrësit 24, ndërkohë që fati i atyre që s´patën mundësi të ikin do të jetë tragjik. Në një telegram dërguar konsullit austro-hungarez në Durrës më 10 tetor 1913, thuhet se: ”Numri i dibranëve... të emigruar deri më sot në Tiranë e Durrës arrin në 10 mijë frymë. Mbasi vazhdimisht janë duke vërshuar të tjerë, konkludohet se pas dy-tri ditëve ka për t´u rrituar trefish. Njerëzit nuk posedojnë asgjë, veç rrobave që mbajnë të veshura dhe prandaj mjerimi i tyre është kolosal.”25
Dhe sipas të dhënave ,thuhet se qyteti i Dibrës, dikur me 18-20.000 banorë, në fund të vitit 1913 kishte mbetur me vetëm 2.000 banorë, por edhe kjo pakic vdiste nga uria.26
Ushtria barbare serbe gjatë këtij operacini pushtues, ndaj popullatës shqiptare, ushtroi një terror të pashembullt në historin e njerezimit dhe ky gjenocid nuk bëhej thjesht nga sadizmi i ushtarëve serbë, por burimin e kishte tek qarqet më të larta politike dhe ushtarake të Serbisë. Sipas një lajmi të botuar në formë komunikate në gazetën”Politika”, vet mbreti Petar Karagjorgjeviq në mbledhjen e këshillit të ministrave të qeverisë serbe, kishte dhënë pëlqimin për një ekspeditë të tillë ndëshkimore në Shqipëri.27 Krimet serbe në Dibër e më gjerë i ka parë për së afërmi edhe shkrimtari Haki Stërmilli. Ai për masakrat në Dibër, shkruan:”Në qytet, tabakhaneja, që ishte thertore bagëtish,u bë thertore njerëzish. Qytetit i vinte erë gjak njeriu, kudo mbretëronte pasiguria dhe një heshtje tmerri. Përveç tabakhanes edhe në qytet brenda, ndër postat e gjindarmërisë kishte nga një burg, ku mjaftonte vetëm urdhëri i postkomandantit ose dëshira e ndonjë xhindarmi që të njomeshin mirë muret e atij burgu me gjak shqiptarësh të pafajshëm.”28
Gjenocidi dhe terrorizimi i ushtrisë serbe përfshiu mbarë vendbanimet shqiptare në Maqedoni. Vetëm në vijën Strugë-Dibër-Mavrovë-Gostivar-Tetovë u dogjën e u shkatrruan tërësisht 180 fshatra, ndërsa në rrethin e Ohrit u dogjën rreth 30 fshatra tjera shqiptare.29 Në këto ekspedita ushtarake, u vranë e u masakruan mizorisht mijëra shqiptarë të pafajshëm. Me këtë rast soldateska serbe dogji e shkrtoi fshatrat e Dibrës. Në Dibër të sipërme, vranë e masakruan, dogjën e plaçkitën këto fshatra:Valikardhin, Sopotin, Shupencën, Gjoricën, Homeshin, Okshatin, Topojanin, Kovashicën, Glloboçishtën, Bllacën, Zogajn, Kërçishtën, Çerenecin, Maqellarën, Pesjakën, Erebarin, Vojnikun, Allajbegun, Avdeni, Çoken, Majtarin etj. Ndërkaq në Dibër tëposhtme, barbarët serbë shkretuan fshatrat: Rabdish, Zimur, Tomin, Grazhdan, Muhurr, Ushtelenxë, Deshat, Sohodoll, Razhnapojë, Çerie, Pilaf, Luzni, Brezhdan, Bahute, Çetush, Pollozhan, Blliçe, Lipjan, Peshkopi, Trepçë, Çidhën, Penës, Venishtë, Divjak, Sllatinë, Vleshë, Kullë, Sllovë, Dardhë, Shumbat etj.30
NëGostivar dogjën: Reçanin, Zdunjën, Ravenin, Vertokun, Mirditën, Zajasin, Ternicën, Nisrovën, Jançen, Orkushtin, Simnicën, Kalishtin, Konjarën, Sollokicën, Deshatin, Verganin, Bigorin, Pilatin, Çafën, Zuznijën, Shtirovicën, Dobovën, Strazimirin, Certanin, Klenjen, Stellovan, Bllacën, Spasin, Majtaren, Çerenin, Vojnikun, Klobçishtin etj. NëReçan pasi u pushkatuan 30 vetë, repartet serbe i mblodhën 200 pleq, gra e fëmijë i mbyllën në dy shtëpi dhe i dogjën të gjallë. Në Zdunjë u dogjën 37 burra, gra e fëmijë të fshatit brenda ditës. Të nesërmen u masakruan edhe 9 të tjerë në vendin”Vakuf”të Banicës. Ato ditë tetori 1913 në fshatin Simnicë u dogjën 113 shtëpi, u vranë 18 vetë, ndër të cilët edhe dy gra. Pas tetë ditësh me ftesë të sekretarit të nënprefekturës u thirrën me emra 22 vetë, të cilët pasi u lidhën gjoja për t´i nis në nënprefekturë i masakruan po në vendin”Vakuf”të Banicës dhe masakrues ishin: Vojvoda Bogdan, Petro Mitre, Kërsti... me çetën e tyre. NëVertok u pushkatuan 18 vetë dhe u groposën në”Bigorë”, ndërsa në”Vakuf”të Banicës u pushkatuan edhe 40 burra tjerë të fshatit. Në Raven u masakruan 30 vetë nga të cilët 12 vetë janë hedhur në pus. Në fshatin Vergan u vranë 52 vetë nën moshën 25 vjeç. Në Bigor u masakruan 13 vetë, në Zuznije u masakruan 45 vetë, në Shtirovicë 45 vetë...
NëKalisht gjatë rrugës për në Pozheran u vranë e u therën 43 vetë..., ndërsa gjatë rrugës për në Gostivar u masakruan 32 shqiptarë të fshatit Çegran. Në katundin Çafëtë Gostivarit u vranë e masakruan 94 vetë:gra, pleqë, fëmijë dhe në mesin e tyre qenë:Murat Selimi me gruan dhe katër fëmijë, Jonuz Selimi me gruan dhe tre fëmijë dhe Mehmet Halili me gruan dhe katër fëmijë.31
NëRekë dogjën: Monarcin, Tërnikën, Nistrovën, Jançën, Radostushën, Kosovrastin, Skudrinën, Prisojnicën, Varbënin...etj. Në Gollobërdë dogjën :Zabzunin, Klenjën, Stellovën, Boravën, Sebishtin, Ostrenin, Okshtunin... Në Kërçovë u vranë 70 burra, nga të rrahurit dhe trupat e tyre u dogjën, poashtu në tetor 1913 edhe shumë fshatra përreth Kërçovës u dogjën dhe mashkujt u vranë dhe u masakruan pamëshirshëm. Fshati Zajas u dogjë dy herë:herën e parë u vranë 40 mashkuj dhe u hodhën me një pus, ndërsa herën e dytë u vranë mbi 200 të tjerë. Poashtu edhe në fshatin Sop rreth 200 banorë shqiptarë pasi u lidhën u futën në xhami dhe u dogjën për së gjalli, në Çellopek u masakruan 47 vetë.
Në fshatrat Llozhana, Lisiçan, Klenja, Lutvin, Zhitovcë, Deshovë, Dobrishë etj, ushtria serbe masakroi pamëshirshëm qindra shqiptarë, duke mos kursyer as gratë dhë fëmijët.32
Mizori të tilla u bënë edhenë fshatrat:Leshnicë, Dragomash, Mahmudaj, Llapkadol, Plasnicë, Lishicë, Divjakë, Venishtë, Sllatinë, Tria, Veleshkë, Kal, Dardhë, Reç, Shumbat, Palaman etj. Në Gjoricë qenë masakruar 14 vetë bashkë me plakun e katundit. Në Zogaj gjithë fshati qe plaçkitur, ... 124 shtëpi qenë djegur dhe në mënyrë të tmerrshme u dogjën nga flakët e zjarrit disa mashkuj, gra dhe fëmijë. Në Maqellar qenë plaçkitur e djegur 10 shtëpi dhe u therën me bajoneta 27 vetë. Të tjerët për të shpëtuar jetën dhanë 50 buaj, 113 dhi dhe dy lopë. Në Bllaç qe plaçkitur fshati dhe pastaj i qe vënë zjarri, ndërkohë që të gjithë fshatarët pa dallim(burra gra e fëmijë)u masakruan në mënyrën më mizore, që s´mundet njeri ta përshkruaj atë kasaphanë. Në Allajbeg u masakruan në mënyrë të tmerrshme 23 burra e gra si dhe një fëmijë 5 vjeç, ndërkohë që u plaçkit i tërë fshati e pastaj u dogjën 65 shtëpi. Në Zuznije qenë masakruar 45 vetë, u dogjën 5 shtëpi dhe u vodhën gjithë bagëtitë:1.500 dhen e 20 kuaj. Në Deshat qenë djegur 15 shtëpi ku u dogjën të gjallë dy gra, dy fëmijë nga 7 vjeç dhe një 10 vjeç si dhe qenë vjedhur 50 buaj e 500 deshë.33 Brabarizmat serbe janë shtrirë edhe në krahinën e Demirhisarit dhe të Përlepit, ku u dogjën 6 fshatra tërësisht, ndërsa u vranë e u masakruan të gjithë banorët e këtyre fshatrave.
Në një raport zyrtar me titull ”Barbarizmat serbe kundër shqiptarëve” përshkruhet tragjedia e madhe shqiptare në disa fshatra të Dibrës, por sigurisht me përmasa të zvogëluara për shkak të mungesës së informacionit. Në raport thuhet: Në Borovjan u dogjën dy shtëpi dhe u vra Rustem Muharremi, u rrëmbyen 27 dhen,119 dhi e 5 kuaj. Në Rashnapojë një pjesë e shtëpive u dogj, kurse të tjerat u plaçkitën. Nga paria e fshtit u vranë 6 vetë dhe u rrëmbyen 20 qe. Në Cerjan u dogjën të gjitha shtëpitë, u vranë 3 burra dhe 1 grua dhe u grabitën 14 kuaj dhe 60 deshë. Në Pilafe u dogjën të gjitha shtëpitë dhe një pjesë prej tyre që mbetën pa u djegur u plaçkitën. Në një mëhallë të këtij fshati u therën me bajonetë dy burra, një fëmijë 6 vjeç dhe u hodhën të gjallë në flakët e zjarrit dy fëmijë të tjerë, njëri 4 e tjetri 5 vjeç. U grabitën 100 qe, 15 lopë, 300 deshë dhe 8 kuaj. Në Blliçe u dogjën tri shtëpi, u vranë tre burra dhe një grua, u grabitën 250 dhen dhe 30 kuaj. Më pastaj u plaçkitën edhe të gjitha shtëpitë e fshatit. Në Limjan u plaçkit tërë fshati dhe u therën me bajonetë: Hasan Shahini, Sejfulla Ibrahimi, Abdurrahman Fetahu, Qerim Sadiku etj dhe u grabitën 200 deshë, 20 lopë dhe 10 kuaj.34
Më 22 nëntor 1913 majori Laffert, delegati i Gjermanisë në Komisionin e kufirin verior të Shqipërisë, informonte: ”Dibra, e cila pak përpara(kryengritjes-Sh.B)ishte një qytet me më tepër se 30 mijë banorë, sot është krejt e pabanueshme. Shtëpitë jo vetëm janë rrënuar, por janë zhveshur nga të gjitha. Serbët përfituan shumë nga kjo kryengritje e shqiptarëve, duke i deklaruar të gjithë shqiptarët pa përjashtim si kryengritës dhe duke vrarë çdo njeri me armë e pa armë. U shkaktua një panik aq i madh saqë për një kohë të shkurtër u shtërnguan të lënë trojet e veta 100 mijë veta... Në Dibër gati çdo katund është i djegur e i shkrumbuar. Banorët e ndonjë katundi sllav, që gjendet këtej, punojnë pa pushim e mbledhin të korrat e shqiptarëve të ikur.”35 Kështu,soldateska serbe i ra kryq e tërthorë të gjitha vendbanimeve shqiptare, nga Struga e Ohri e deri në Tetovë dhe kudo që shkeli këmba e saj bëri vrasje, masakrime e shkatërrime të paimagjinueshme.